Historię Rosji określiły trzy czynniki. Pierwszym było to, że formowanie się państwa rosyjskiego zbiegło się w czasie ze schyłkiem i upadkiem Bizancjum, oraz pogłębiającym się rozłamem w kościele, który faktycznie w XV, a formalnie w XVI w. doprowadził do powstania Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Małżeństwo wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III Srogiego z Zofią Palaiolog z ostatniej dynastii panującej w Konstantynopolu było początkiem "trzeciego Rzymu", a jego historyczną misję (i ambicje) określiło przyjęcie do godła Moskwy bizantyjskiego dwugłowego orła. Związek carstwa z Cerkwią określił kierunek rozwoju duchowości i kultury rosyjskiej.
Drugim czynnikiem stało się objęcie władzy w Rosji przez przedstawicieli niemieckich rodów Holstein-Gottorp (Piotr III) i Anhalt-Zerbst (Katarzyna II). Obydwoje przyjęli wprawdzie nazwisko Romanowów, ale Piotr III (mający przynajmniej dalekie Romanowowskie korzenie) był znienawidzonym przez rosyjską szlachtę stronnikiem Prus (został zamordowany na polecenie Katarzyny), a urodzona w Szczecinie Katarzyna II nie miała z Rosją nic wspólnego i kontynuowała propruską politykę zlikwidowanego męża. Znaczną część administracji centralnej, a szczególnie kadr wojskowych tworzyli zrusyfikowani Niemcy, na dworze mówiono po niemiecku i francusku. Brak duchowego i kulturowego związku kolejnych władców Rosji z rosyjską racją stanu powodował, że nawet imperialna polityka cesarzy rosyjskich była realizacją ich osobistych i rodowych ambicji. W mentalności rosyjskich monarchów absulotnych racja stanu była racją abstrakcyjnie rozumianej potęgi opartej na sile militarnej i nie miała żadnego związku z sytuacją i potrzebami narodu rosyjskiego, traktowanego jako element barbarzyński. Nie ulega wątpliwości, że nawet jeśli Rosja stała się dla nich narzędziem realizacji imperialnych planów z którymi się identyfikowali, to ziemię, którą rządzili uważali za coś pośledniejszego od ziemi, z której pochodzili.
Zmianom zmierzającym do unowocześnienia państwa, a wymuszanym postępującym uprzemysłowieniem i konfliktami wynikającymi z powstania licznego proletariatu stanął na przeszkodzie trzeci czynnik w postaci rewolucji bolszewickiej. Sprawą historyków jest wyjaśnienie, czy wybuch rewolucji był wynikiem świadomej działalności zawodowych rewolucjonistów, czy realizacją świadomej polityki pruskiej (słynny zaplombowany "wagon Lenina"). Z perspektywy historycznej istotne jest to, że rewolucja bolszewicka kontynuowała (wprawdzie według nieco zmienionych kryteriów) trwający kolejne dziesięciolecia proces fizycznej eliminacji najwartościowszych elementów narodu rosyjskiego. Proces zapoczątkowany przez carskie zsyłki, kontynuowany w czasie leninowskich i stalinowskich czystek etnicznych, trwał z różnym nasileniem aż do przkształcenia Związku Radzieckiego we współczesną Federację i pozbawiał każde kolejne rosyjskie pokolenie ludzi wykształconych, ambitnych i wrażlliwych. Historia Rosji jest historią w najwyższym stopniu tragiczną, ale - chociaż zabrzmi to brutalnie - nie ze względu na skalę zbrodni i cierpień, jakiego doświadczył naród rosyjski. Tragizm kryje się w tym, że przez kilkaset lat, w trakcie których część narodów miała możliwość kształtowania własnej kultury i rozwijania własnych talentów, naród rosyjski mógł co najwyżej marzyć o fizycznym przetrwaniu.
Najsmutniejsze jest jednak to, że w godle współczesnej Rosji miejsce sierpa i młota znowu zajął dwugłowy bizantyjski orzeł.