(w opracowaniu)

BAROK

PRZEJDŹ DO:

 

 

Styl barokowy uważany jest – i słusznie – za styl Kontrreformacji, ale jest to tylko część prawdy, bo niby na jakiej zasadzie miałby się on przyjąć w anglikańskiej Anglii, protestanckiej Europie północnej i prawosławnej Rosji? Jest to uproszczenie podobne do traktowania renesansu jako stylu Reformacji. Tymczasem zarówno renesans jako styl nawiązujący do tradycji architektury antycznej (czyli w gruncie rzeczy do tradycji pogańskiej) jak i nowy styl, który miał zastąpić wyspekulowany estetyzm renesansu (wcale nie było wiadomo, że będzie nim barok) były dokładnie w takim samym stopniu tworem ideologii sformułowanej w kręgach dworu papieskiego.
Kontrreformacja była oczywiście ruchem wywołanym przez reformacyjne schizmy i miała na celu obronę cywilizacyjnej i politycznej pozycji katolicyzmu, ale przede wszystkim była wynikiem jego autorefleksji. Jej sens sprowadza się do stwierdzenia, że siła religii nie wynika z potęgi instytucji kościelnych, ale z intensywności przeżycia wiary i z „atrakcyjności” idei, która może być przedmiotem intelektualnej spekulacji, albo jednoczącego wspólnotę przeżycia emocjonalnego. W tym znaczeniu konflikt Reforrnacja – Kontrreformacja przypomina współczesną wojnę o hegemonię w dziedzinie kultury.
Styl renesansowy stworzył wybitne dzieła, ale samo poszukiwanie niezmiennego kanonu piękna dającego się ująć w system proporcji i matematyczne formuły był już zapowiedzią upadku. Natury najbardziej nieokiełznane, jak Michał Anioł, nie mieściły się w formule artystycznej spekulacji, bo nie ma w niej miejsca na coś zupełnie unikalnego – na talent nazywany „iskrą Bożą”. Wysiłki Albertiego, Vignoli, Palladia prowadziły do stworzenia reguł i wzorników, na podstawie których dobrą architekturę mógłby zaprojektować koń.
Sobór trydencki nie formułował szczegółowych wskazówek w kwestiach ściśle artystycznych. Sens nowej estetyki da się sprowadzić do stwierdzenia: świątynia nie jest ani uniwersytetem ani laboratorium, ale miejscem, gdzie ludzie spotykają się z tajemnicą istnienia. Głównym zadaniem sztuki jest ułatwienie tego spotkania. Jeśli ludzie wierzący zgadzają się co do tego, że Bóg jest Dobrem i Doskonałością, to Sztuka ma być Piękna i Wzniosła. Cała reszta to szczegóły techniczne.
Oczywiście styl barokowy to nie tylko architektura sakralna. Ewolucja monarchii w kierunku absolutyzmu, najdalej posunięta we Francji. stworzyła zapotrzebowanie na architekturę imperialną o nieznanej w okresie renesansu skali. Klasycyzujący barok francuski jest organiczną kontynuacją renesansu rzymskiego.

ZMIANY:
Dwa nurty
- barok włoski emocjonalny, dekoracyjny, barok sycylijski i iberyjski nad-dkoracyjny
- klasycyzujący barok francuski, dekoracyjny, pompatyczny, urbanistyczny.
Przestrzeń i dekoracja ekstatyczna, poruszająca, wytrącająca z równowagi (anty-homeostatyczna).
Likwidacja planu bazyliki trzynawowej. Jedno wnętrze z kaplicami. Przenikanie przestrzeni, przenikanie sklepień. Sklepienia owalne -  deformacja planu centralnego zbliżająca go do jednoprzestrzennego planu wzdłużnego.
Elewacje: zdynamizowana elewacja vignolowska w wydaniu Borrominiego, spiętrzona w wydaniu sycylijskim, obsesyjna w wydaniu hiszpańskii latynowskim.
Odejście od planu pałacu z wewnętrznym, kameralnym dziedzińcem, w kierunku planu z dziedzińcem honorowym (Barberini), reprezentacyjnym, oraz dwiema elewacjami położonymi między ogrodami. Skala nadludzka, urbanistyczna.
Elewacje palladiańskie – wielki porządek.
Elewacja watykańska z wieżami - nowa elewacja dwuwieżowa z kopułą pośrodku i: centralnym modułem palladiańskim lub vignolowskim.

ARCHITEKCI

ITALIA
Carlo Maderno (1556-1629)
Girolamo Rainaldi (1570-1655) Palazzo Ducale (Modena), od 1634, Bernini, G. Rainaldi, Cortona itd.
Francesco Maria Richini (1584-1658) Palazzo Brera, Milan
Cosimo Fanzago (1591-1678)
Pietro da Cortona, 1596-1669, malarz (SLeM 35-, SMdP 56-58)
Baldassare Longhena 1598-1682, Wenecja (SMdS 31-, SMdN 54-05, VA)
Gian Lorenzo Bernini 1598-1680, rzeźbiarz
Francesco Borromini 1599-1667, architekt (Spada 35, SCaQF 38-41, OdF 37-50, S'IaS 40-50, S'AiA)
Martino Longhi Młodszy (1602-1660)
Amedeo di Castellamonte (1610-1683)
Carlo Rainaldi 1611-1691 (SAiA 52-70, 1665 fasada kościoła S. Andrea della Valle, S. Maria in Campitelli, 1663-1667, S. Maria in Montesanto, zrealizowany w latach 1662-1675, S. Maria dei Miracoli, 1662-1679
Guarino Guarini 1624-1683, Turyn, Carignano Palace, Turyn
Carlo Fontana (1638-1714)
Andrea Pozzo 1642-1709
Andrea Palma 1664-1730 Sycylia
Ferdinando San Felice (1675-1748)
Filippo Juvarra (1678-1736)
Francesco De Sanctis 1679-1731
Filippo Raguzzini 1690-1771
Alessandro Galilei 1691-1737, fasady św. Jan na Lateranie, San Giovanni dei Fiorentini
Nicola Salvi 1697-1751
Ferdinando Fuga (1699-1782)
Luigi Vanvitelli (1700-1773)
Giovanni Battista Vaccarini 1702-1768 Sycylia
Bernardo Antonio Vittone 1704-1770, Grignasco
Giuseppe Venanzio Marvuglia 1729-1814 Sycylia

HISZPANIA
po desornamentado - churrigueryzm 1690–1750, przeładowany dekoracja barok. Santiage de Compostella.
Salamanca (Plaza Mayor, chór nowej katedry), Madryt (Nuevo Baztán: kościół i pałac Goyeneche), Toledo (po ludniowy Alcázar) Iberoameryka (kościół La Merced w Antigua) fasada Santiago de Compostela.
Fasada Obradoiro w Santiago: Fernando de Casas Novoa, 1738-50.
José Benito de Churriguera (1665–1725)
katedra w Granadzie, fasada 1667 Alonso Cano, Gaspar de la Pena
Filippo Juvarra (1678-1736), Royal Palace Madrid, La Granja, Madama Turyn, Stupinigi 1729-31), Basilica Superga, 1731

FRANCJA
Salomon de Brosse (1571-1626)
Jacques Lemercier (1585-1654)
François Mansart (1598-1666)
Louis Le Vau (1612-1670)
André Le Notre (1613-1700)
Claude Perrault (1613-1688)
Charles Le Brun (1619-1690)
Jules Hardouin Mansart (1646-1708)

ANGLIA
dopiero po restauracji monarchii i po pożarze Londyńskim, klasycyzujący styl Wrena.
Roger Pratt (1620-1684)
Hugh May (1621-1684)
Christopher Wren (1632-1723)

HOLANDIA
Jacob van Campen (1596-1657)
Pieter post (1608-1669)

EUROPA PÓŁNOCNA
Nicodemus Tessin Starszy (1615-1681)
Nicodemus Tessin Młodszy (1654-1728)

NIEMCY, AUSTRIA, CZECHY
katolicka Bawaria, Austria i Czechy - barok radosny, nieco przesadny, dynamiczny

EUROPA PROTESTANCKA
W Europie protestanckiej (północne Niemcy, Skandynawia) spokojny, opanowany barok (Zamek w Sztokholmie).

BAROK DREZDEŃSKI
Wolf Caspar von Klengel (1630–1691)
Johann Georg Starcke (1630–1695) (Palais im Großen Garten)
Matthäus Daniel Pöppelmann (1662–1736) (Zwinger)
Johann Christoph von Naumann (1664–1742) oś Saska w Warszawie

EUROPA CENTRALNA
Carlo Lurago (1615-1684), Passauer Dom 1668-,
Agostino Barelli (1627-1679), Theatinerkirche, Nymphenburg, Monachium, 1664-75
Tylman van Gameren (1632-1706) uczeń Jacoba van Campena, w Polsce od 1664, Pałac Prymasowski w Warszawie 1690-91, kościół Sakramentek 1688-1692, kaplica Królewska w Gdańsku, 1678-81, kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Węgrowie (1703-1706), Krasińskich w Warszawie fundacji Jana Dobrogosta Krasińskiego (lata 1689-1695
Carlo Antonio Carlone (1635-1708) działał w Austrii, Wallfahrtskirche Christkindl,1702-09
Enrico Zuccalli (1642-1724) Theatinerkirche, Monachium
Domenico Martinelli (1650-1718), Stadtpalais Liechtenstein, Wiedeń, 1692–1705)
Johann Bernhard Fischer von Erlach (1656-1723), Schonbrunnn 1696-1701, Karlskirche 1716-37, Clam-Gallas Palace, Praga, 1714-18
Prandtauer Jakob (1660-1726) opactwo w Melk, 1702-36
Johann Balthasar Neumann (1687-1753) Würzburger Residenz, 1719-1744

ROSJA
kontrastowa kolorystyka i bogata dekoracja.
Bartolomeo Rastrelli (1700-1771)
Naval Cathedral St Nikolas, Petersburg, Savva Chevinskiy 1753-60

LISTA BUDOWLI

BUDOWLE SAKRALNE
San Carlo al Corso, Rzym, od 1612, kopuła da Cortona 1668, fasada 1684
Sanctuario Santa Maria di Galloro, 1624-33, prawdopodobnie fasada Bernini, wnętrze
Santa Maria della Salute, Longhena, 1630-1687
Rzym, S.Luca e Martina, da Cortona, 1635-50
Santi Luca e Martina, stary kościół przejęty przez Akademię św. Łukasza, od 1635 przebudowywany przez da Cortonę do 1670.
Lizbona Guarini, kościół Opatrzności, 1650
St. Ivo, Rzym Borromini, 1642-50
Rzym Sant’Andrea della Valle, Dealla Porta, Maderno, 1591-1665
San Carlo alle Quatre Fontane, F. Borromini, 1634-65
Santa Maria di Nazareth (Scalzi), Wenecja, Baldassare Longhena, 1654-1705, kończył Giuseppe Pozzo
Monachium, św. Kajetan, 1663-67
Bazylika św. Piotra, korpus Maderno, 1607-1726, plac Bernini, 1656-67
Sint-Michielskerk, Leuven, Wilhelm Hesius, 1650-1671
Sant'Ivo alla Sapienza, 1660, Borromini, ołtarz da Cortona
Oratorio dei Filippini, Borromini, 1637-1650
Sant'Agnese in Agone, dwie wieże, plan Girolamo Rainaldi, 1652-70, fasada Borromini od 1653, potem Carli Rainaldi
Sant'Andrea al Quirinale, Bernini, 1661
San Nicola di Bari (Ariccia), 1665
Santa Matia della Pace (1482), rozbudowa i fasada Pietro da Cortona, 1656-1667
Santa Maria Assunta (Ariccia), Bernini, 1663-1665
S.Andrea al Quirinale, Bernini, Rzym, 1658-70
Westerndorf, Bawaria, 1670
San Agnese, Rainaldi, 1652-77
Wenecja, SM della Salute, Longhena, 1631-87
Londyn, św. Stefan, Wren, 1672-87
Turyn-San Lorenzo, Guarini, 1668-87
Saragossa,Nuestra, Senora del Pilar, Herrera, 1680-
Kappel, św. Trójca, Dientzenhofer, 1658-89
Gostyń, P. Marii, Catenazzi, 1679-98
Salzburg, św. Trójca, Fischer v.E., 1694-1702
Paryż, kościół Inwalidów, Harduin-Mansart, 1675-1706
Wiedeń, św. Piotr, v. Hildebrandt, 1702-07
Londyn św. Paweł, Wren, 1675-1710
Blevnov k/Pragi, Dientzenhofer, 1715
Banz, Dietzenhofer, 1710-18
Zelena Hora,, św. Jan Nepomucen, Santini-Aichel, 1719-22
Wiedeń, Karol Boromeusz, Fischer von Erlach, 1716-25
Londyn, St. Martin in the Fields, Gibbs, 1722-1726
Londyn, św. Jan, Archer, 1714-28
Legnickie Pole, Benedyktyni, Dientzenhofer, 1727-31
Steinhausen, św. Piotr i Paweł, Zimmermann, 1728-33
Einsiedeln, Szwajcaria, benedyktyni opactwo, Moosbugger, 1719-35
Drezno, Frauenkirche, Bahr, 1725-38
Monachium,, św. Jan Nepomucen, Asamowie, 1733-1746
Birnau, kościół pilegrzymkowy, 1747-49
Praga, św. Mikołaj, Dientzenhofer, 1703-52
Munster, św. Klemens, Schlaun, 1744-53
Wies, kościół pielgrzymokowy, Zimmermann, 1746-54
Salamanca, Clericia, Mora, 1614-1755
Rott am Inn, klasztorny, Fischer, 1759-63
Hamburg, św. Michał, Sonnin, 1751-65
Sankt Gallen, kolegiata, Bagnato, 1755-67
Vierzehnheiligen, Neumann, 1743-71
Opactwo Cystersów w Krzeszowie, 1728–1735, krąg Kilian Ignaz Dientzenhofer.
Theatinerkirche (św. Kajetan) Monachium, Agostino Barelli, 1663-1768 wzór: Sant'Andrea della Valle,woluty: Santa Maria della Salute, fasada 1768 François de Cuvilliés.
Jules Hardouin-Mansart, Dôme des Invalides, Paryż, 1676–1706
Matthäus Daniel Pöppelmann, Zwinger, 1710–1719
Johann Bernhard Fischer von Erlach, Karlskirche, od 1715
Christopher Wren, Saint Paul’s Cathedral, Londyn, 1632–1723
San Giovanni dei Fiorentini, della Porta 1583-1602, Carlo Maderno 1602-1620, fasada Alessandro Galilei, do 1734
Klasztor Einsiedeln, Caspar Moosbrugger, 1674-1735
Peter Thumb, Wallfahrtskirche Birnau, 1746–1749
San Giorgio, Ragusa, Sycylia, Stefano Ittar, 1739-1775

BUDOWLE ŚWIECKIE
Villa Mondragone, Frascati, 1580
Villa Aldobrandini, Frascati, Giacomo della Porta, Carlo Maderno und Giovanni Fontana, od 1598
Villa Angarano, projekt Andrea Palladio 1548, realizacja Longhena XVII w.
Palazzo Barberini, w Rione Trevi. Przebudowa rozpoczęta przez Maderno w 1627, od 1629 r. przez Berniniego (schody) do 1638, pierwszy pałac z dziedzińcem honorowym ujętym dwoma skrzydłami i korpusem głównym.
Palazzo Spada, Boromini, 1632, wymuszona perspektywa
Belvedere, Wiedeń, Johann Lucas von Hildebrandt, 1721-23
Augustusburg, Johann Conrad Schlaun 1725-, fasada 1728-
Würzburger Residenz, 1719-1744, Balthasar Neumann, 1719–1780
Villa Pisani, ogólna nazwa willi Pisanich w regionie Veneto; model w 1725 r. Girolamo Frigimelica, kończył w 1735 r. Francesco Maria Preti. Villa palladiańska z pełnym korpusem i dwoma dziedzińcami.
Fontanna di Trevi, Niccolo Salvi, 1735-76
Bartolomeo Francesco Rastrelli, Pałac Zimowy, Petersburg, od 1754
Hubertusburg, Johann Christoph Naumann 1721–1732 trzyskrzydłowy pałac myśliwski
Knoffler 1733-52 rozbudowa do formy obecnej, ale w 1763 jeszcze miał trzy skrzydła.

 

Castelli Romani region obejmujący 16 podrzymskich gmin, w których lokalizowane były wypoczynkowe wille papieskie i dworskie.

 

 

San Lorenzo, Turyn, Guarini; San Luca e Martina, Rzym; Santa Maria della Salute, Wenecja; San Agnese, Rainaldi, Rzym

Św. Michał, Hamburg; Rott am Inn, Fischer; Steinhausen, św. Piotr i Paweł; Św. Piotr, Wiedeń; Carlskirche, Wiedeń

 

Św. Kajetan, Monachium; Św. Jan Nepomucen, Monachium, Asamowie; Św. Mikołaj, Praga; Maryja Panna, Gostyń

Salamanca, Clericia, Mora; Saragossa, Nuestra Senora, Herrera; Kościół Inwalidów, Paryż

St. Martin in the Fields, Londyn; St. John, Londyn, Archer; Katedra św. Pawła, Wren wersja 1, wersja zbudowana; Św. Stefan, Wren, Londyn

 

 

Il Gesu, da Vignola, della Porta, 1580; San Marcello al Corso, fasada Carlo Fontana, 1592-97; Santa-Susanna, fasada Carlo Maderno, 1603

 

Bazylika św. Piotra na Watykanie, Carlo Maderno, 1607, fasada 1615;
Fasadę bazyliki wraz z kopułą można zobaczyć w pełnej krasie tylko z daleka...

Fasada bazyliki św. Piotra na weducie (z prawej) Viviano Codazziego (c. 1606–1670)
przedstawiającej nie zrealizowany projekt z bocznymi wieżami.
Bernini zaprojektował w 1636 r. fasadę z dwiema wieżami, których budowy nie ukończono ze względu na zawalenie się konstrukcji
w wyniku osuwania się gruntu. W 1646 r. wieże ostatecznie rozebrano, co było końcem kariery rzymskiej architekta.

 

Plac św. Piotra, Watykan, Gian Lorenzo Bernini, 1656-67

 

San Carlo alle Quattro Fontane, Francesco Borromini, 1646

 

Sant'Andrea della Valle, Carlo Maderno, 1650, fasada Carlo Rainaldi, 1655-63

 

Santa Maria in Via Lata, fasada Pietro da Cortona, 1658-1660

 

Guarino Guarini, San Lorenzo, Turyn, 1634-

 

Sant'Ivo alla Sapienza, 1660, Borromini, ołtarz da Cortona

 

Bernini, Sant'Andrea al Quirinale, 1661

 

Pietro da Cortona, Santa Matia della Pace, rozbudowa i fasada 1656-1667

 

Girolamo Rainaldi, Sant'Agnese in Agone, dwie wieże, 1652-70

 

Pietro da Cortona, Santi Luca e Martina, przebudowywa 1635-1670

 

Guarino Guarini, Palazzo Carignano, 1679-, Turyn

 

Baldassare Longhena, Santa Maria della Salute, Wenecja, 1630-1680

 

San Giovanni dei Fiorentini, Giacomo della Porta 1583-1602, Carlo Maderno 1602-1620, fasada Alessandro Galilei 1734

 

Wiekszość fotografii nie pokazuje tego, co w tej budowli jest najwazniejsze, a najważniejsza jest...

...fasada wzorowana na nie zrealizowanym projekcie fasady bazyliki św. Piotra w Rzymie (wieże).
Ta fasada jest odwróconą "na lewą stronę" fasadą kościoła Sant'Agnese in Agone w Rzymie (wieże za kopułą).

Filippo Juvarra, Basilica di Superga, Turyn, 1717-1731

 

Alessandro Galilei, Bazylika św. Jana na Lateranie, fasada 1735

 

SYCYLIA

 Stefano Ittar, Basilica della Collegiata, Catania, 1768

 

Giovanni Battista Vaccarini (1702-1768), Catania, Uniwersytet, 1752

 

Andrea Palma, Syrakuzy, Katedra, 1728-

 

Rosario Gagliardi (1698–1762) / Bernardo Labisi, katedra w Noto, 1776

 

....................................

 

Villa Angarano, projekt Andrea Palladio 1548, realizacja Baldassare Longhena XVII w.

 

Niccolo Salvi, Fontanna di Trevi, 1735-76, Rzym

 

FRANCJA

 Ludwik XIII (1610–43), Ludwik XIV (1643–1715), Ludwik XV (1715–74)

 

Salomon de Brosse (1571-1626), Pałac Luksemburski 1615-1624 (obecna forma to XIX-wieczna rekonstrukcja)

 

Salomon de Brosse i Clement Metezeau, Kościół St Gervais et St Protais, Paryż, fasada 1620

 

François Mansart, Château de Maisons-Laffitte, k/Paryża, 1642.

 

Jules Hardouin Mansart, Kościół Inwalidów, Paryż, 1676–1706

 

E.Héré, Nancy, Pałac Stanisława Leszczyńskiego, 1752-1760

 

Jacques Lemercier, Cour Carree, Pavillon Sully (de l'Horloge), Luwr, Paryż, 1624-1654

 

Mansart, Jacques Lemercier, Pierre Le Muet, Gabriel Leduc, Kościół Val-de-Grâce, Paryż, 1634-1667

 

Louis Le Vau, Charles Le Brun, André Le Nôtre, Château Vaux-le-Vicomte, 1656–61

 

Jacques Lemercier, Jacques Hardouin-Mansart, Kościół Saint-Roch, Paryż, 1653-1740,

 

Louis Le Vau, Pałac Wersalski (1664–1668), (1669–1672), (1678–1684), (1699–1710)

 

Salomon de Brosse, Pałac Luksemburski, 1615-1624

 

Joseph Massol, Palais Rohan, Strasbourg, 1731-1742

 

 

...................................

Castle Blenheim

 

..........................

Palazzo Spada

 

Palazzo Barberini

 

Villa Pisani

 

.................................

Kościoły św. Katarzyny i św. Kazimierza w Wilnie

 

.............................

Balthasar Neumann, Basilika Vierzehnheiligen, 1743-1772

 

Karlskirche, Wiedeń,

 

Św. Mikolaj, Petersburg, Chavinsky, 1753

 

Nymphenburg, Barelli

 

Schonbrunn

 

Pałac Zimowy, Petersburg

cdn...