Nawet niewielki fragment historii to dzieje setek tysięcy lub milionów ludzi, wyznaczone setkami i tysiącami dat, nazw, wydarzeń. Przerażająca ilość informacji. Bez dat, nazw i wydarzeń nie ma historii, ale wsypane do jednego worka mieszają się i tracą znaczenie, bo gubią kontekst.
W naszym portalu oglądać więc będziemy historię tak, jak powinno się oglądać dzieło sztuki. Zbliżając się i oddalając. Podchodząc do szczegółu, do techniki pędzla, faktury, detalu, a potem oddalając się, żeby ocenić kompozycję, grę planów i relacje między postaciami. |
Wiek XIX-ty nie skończył się zgodnie z kalendarzem i "wjechał" w wiek XX-ty na dobre dwie dekady. I wojna światowa zburzyła wprawdzie wersalski ład polityczny, ale jej wynik w niczym nie rozwiązał narastających i coraz dotkliwiej odczuwanych problemów społecznych. I wojna światowa była wojną mocarstw, II wojna światowa i następująca po niej wojna zimna były wojnami systemów. Ilość ofiar i cierpień zdecydowała o tym, że przez wiele dziesięcioleci nie zauważaliśmy, że toczy się jeszcze inna, o wiele ważniejsza wojna - wojna kultur, a właściwie wojna kultury i antykultury. Mówiąc w największym uproszczeniu jest to wojna o stworzenie tzw. "nowego człowieka". Pytanie - człowieka, czy cyborga...
cdn... |
SIŁY POLITYCZNE II RP
Historię tworzą ludzie. Ludzie działają z jakiegoś powodu albo w jakimś celu. Zwykle powodem jest brak, a celem jego zaspokojenie. Brakować może chleba i igrzysk, ale brakować może również wolności, poczucia sensu i pełni życia. Każdy człowiek ma inne potrzeby. Jednym chleb i igrzyska wystarczają w zupełności, innym nie. To zależy od systemu wartości. On decyduje o tym, o co należy walczyć w pierwszym rzędzie, a z czego można (jeśli to konieczne) zrezygnować. Taką hierarchię celów i uzasadniający ją system wartości, wspólną dla grupy ludzi potrafiących działać w skali liczącej się z perspektywy historycznej, można nazwać w uproszczeniu ideologią. Działanie w grupie wymaga uzgodnienia wielu indywidualnych stanowisk, dlatego większość ideologii formułuje tylko podstawowe wartości uzasadniające podstwowe cele. Właśnie z powodu całej różnorodności postaw indywidualnych, w historii powstało w gruncie rzeczy niewiele znaczących ideologii. Dotyczą one kwestii tak podstawowych, że mogły stać się podstawą współdziałania dużych grup społecznych. Te duże, skutecznie działające grupy społeczne określają bieg historii.
Można również powiedzieć, że bieg historii określają główne ideologie i pewnie jest w tym dużo racji. Jedne pokolenia odchodzą, inne je zastępują - wymieniają się zatem ludzie walczący o cele - cele jednak zmieniają się znacznie wolniej.
Najnowsza historia Polski toczyła się wokół głównych światowych konfliktów ideologicznych, ale była bardziej skomplikowana, bo nakładał się na nie problem niepodległości. |
POLSKI RUCH LUDOWY
Na początku XX wieku Polski nie było i do 1905 r., czyli do wojny rosyjsko-japońskiej i pierwszej rewolucji w Rosji nic nie wskazywało na to, żeby cokolwiek miało się zmienić w międzynarodowym układzie sił. Siedem mocarstw podzieliło między siebie świat, a trzy z nich Europę środkową. Polacy mieszkający na terenie trzech zaborów należeli do wszystkich możliwych wówczas do pomyślenia warstw społecznych, klas, tradycji i reprezentowali najróżniejsze, często całkowicie wykluczające się stanowiska wobec najważniejszych problemów epoki. Różną stosowali również hierarchię ważności tych problemów.
Dwa problemy wysuwały się na plan pierwszy: kwestia polityczna, czyli problem możliwości odzyskania ograniczonej lub pełnej niepodległości państwowej, oraz kwestia społeczna, czyli przeprowadzenie reform odpowiadających z jednej strony aspiracjom warstw upośledzonych (chłopstwo, proletariat), z drugiej zaś umożliwiających modernizację życia społecznego i gospodarczego na terenach zamieszkiwanych przez Polaków.
Stanowiska głównych środowisk politycznych kształtowane były z jednej strony przez wspólną (dawną i już zmitologizowaną) tradycję narodową, Kościół, społeczne doświadczenia samoorganizacji środowiskowej (kultura ludowa i robotnicza), formujące się ideologie socjalistyczne, z drugiej zaś przez specyficzne i dotkliwe doświadczenie Polaków wynoszone z konfrontacji polskości z dominującymi żywiołami narodowymi w państwach zaborczych. Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że na początku XX wieku większość ludności polskiej stanowiły warstwy dopiero zaczynające określać swoją społeczną tożsamość. Drugie i trzecie pokolenie uwłaszczonych chłopów czy pierwsze pokolenia proletariatu (znowu w większości wywodzącego się ze wsi) nie były grupami, którym należałoby przypisywać jakąś głęboką świadomość narodową i niepodległościową. Warunki życia tych najbardziej upośledzonych warstw skłaniałyby raczej do tego, aby koncentrowały one uwagę przede wszystkim na kwestiach socjalnych. Tym bardziej zadziwiający jest fakt, że - wbrew utartym opiniom - tendencje niepodległościowe znajdowały wyraz w ideologiach i działaniach zarówno ruchu ludowego, jak i bardzo zróżnicowanego ruchu socjalistycznego.
cdn... |
POLSKI RUCH NARODOWY
Temperatura dyskusji na tamat polskiego ruchu narodowego nie nie opadła jeszcze poniżej 41 st.C. Podwyższa ją dość nikła znajomość faktów. Szczytowym przykładem idolencji stało się niedawne wystąpienie "znanego zjawiska medialnego", który zarzucał Dmowskiemu, że w tekście napisanym w 1902 r. zawarł apoteozę hitleryzmu (Hitler miał wtedy 13 lat, a trochę starszy Musssolini wyjechał z Włoch do Szwajcarii, żeby nie pójść do wojska...). Znajomość faktów to straszne obciążenie... |
RUCH SOCJALISTYCZNY I KOMUNISTYCZNY
Dwa zasadnicze konflikty doprowadziły do rozbicia ruchu socjalistycznego (nie tylko w Polsce). Jednym był stosunek do nacjonalizmu, czyli prawa narodów do posiadania własnego, suwerennego państwa. Drugim była wizja ustroju, który gwarantowałby rozwiązanie nabrzmiałych problemów społecznych. Obydwa konflikty wynikały z wpływu, jaki na ruch robotniczy wywierała radykalna ideologia rewolucyjna - marksizm.
Ruch socjalistyczny z definicji koncentrował się na rozwiązywaniu problemów socjalnych, wynikających z różnie definiowanej walki klas. Głównym jego celem była więc zmiana ustroju społecznego i politycznego państwa. Struktura etniczna była kwestią drugorzędna. Zmiana ustroju mogła nastąpić w wyniku ewolucyjnych zmian dokonywanych pod naciskiem zorganizowanej klasy robotniczej (przy zachowaniu podstawowej struktury społeczeństwa kapitalistycznego), albo w wyniku rewolucyjnego obalenia ustroju, likwidacji własności prywatnej i uspołecznienia środków produkcji. W tym drugim przypadku klasa kapitalistów podlegała fizycznej eksterminacji. Pod tym względem ruch socjalistyczny podzielił się więc na nurt reformistyczny i nurt rewolucyjny (w znaczeniu nie-marksistowskim).
Marksizm wprowadził pojęcie rewolucji światowej, w której czynnikiem sprawczym jest proletariat międzynarodowy. Nacjonalizm widziany był przez marksistów nie jako czynnik jednoczący rewolucjonistów we wspólnej walce, ale ich konfliktujący. Nurty marksistowskie miały więc charakter radykalnie rewolucyjny i internacjonalistyczny, kwestionujący w ogóle sens istnienia państw narodowych.
Narody nie posiadające suwerennego państwa wyznawały inną hierarchię wartości. Wiedziały z własnego doświadczenia, że nie ma istotnego związku między uciskiem ekonomicznym, a uciskiem wynikającym z polityki państwa, realizującego interesy własnego narodu. Również w Polsce dla większości społeczeństwa było jasne, że niwelowanie nierówności społecznych może być skuteczne w warunkach, gdy nie są one pogłębiane w wyniku preferencyjnej polityki narodowościowej państw okupacyjnych. W wyniku bolesnych doświadczeń i żywej jeszcze (chociaż stłumionej) tradycji powstańczej z jednej strony, a wpływu marksizmu z drugiej, ruch socjalistyczny podzielił się na nurt niepodległościowy i internacjonalistyczny.
cdn... |
POLSKA CHRZEŚCIJAŃSKA DEMOKRACJA
Kwadrat musi mieć wszystkie cztery boki równe - jeśli nie ma, przestaje być kwadratem. Współczesna chadecja, czyli chrześcijańska demokracja nie ma nic wspólnego z chadecją przełomu XIX i XX wieku. Niestety, w polityce i historii pokutują nazwy, które już dawno utraciły pierwotny sens. Jest to o tyle kłopotliwe, że używając współczesnej terminologii do zjawisk historycznych, opisujemy tym samym słowem dwa różne zjawiska.
Wydana w 1891 r. encyklika Rerum Novarum była odpowiedzią na problemy epoki i jednocześnie na rosnące wpływy socjalizmu. Proponowała rozwiązanie kwestii socjalnych na drodze innej niż rewolucja, bez całkowitej laicyzacji życia społecznego, likwidacji rodziny, własności prywatnej i wolnego rynku. Z założenia musiała więc odwoływać się nie do teorii konfliktu, ale do społecznego solidaryzmu.
W Polsce rozbiorowej Kościół był jedyną instytucją, w której Polacy mówili po polsku na ten sam temat, a mając podobną i względnie niezależną strukturę organizacyjną, mógł we wszystkich zaborach prowadzić podobnie użyteczną działalność. Ta apolityczna działalność podtrzymywała wspólnotę, w ktorej mogły rozwijać się również zupełnie inne, nie tak już politycznie niewinne nurty.
cdn... |
RZĄDY I PREZYDENCI II RZECZPOSPOLITEJ
|