HOME
CZĘŚĆ I: WPROWADZENIE POJĘCIA PRZYCZYNY, ŹRÓDŁA, CEL ANTYKULTURY
CZĘŚĆ II: NARODZINY I OKRES POSZUKIWAŃ FREUDOMARKSIZM TEORIA KRYTYCZNA STYGMATYZACJA KULTURY
CZĘŚĆ III: RESTYLING ANTYKULTURY REWOLUCJA KONTRKULTUROWA ZWROT MARSZ PRZEZ INSTYTUCJE
CZĘŚĆ IV: EUROKOMUNIZM UNIA EUROPEJSKA

/szkic w opracowaniu/

Historię antykultury tworzą trzy równolegle przebiegające, odrębne, chociaż wzajemnie oddziaływające szeregi faktów.

Jeden to przemiany samej ideologii marksistowskiej od marksizmu klasycznego do teorii krytycznej i późniejsze przenikanie się neomarksizmu z nowym humanizmem. To było dzieło filozofów i antropologów.
Drugi to wewnętrzne stosunki w ruchu komunistycznym, łączące trzy ośrodki - zachodni marksizm klasyczny, zachodni marksizm rewizjonistyczny (neomarksizm) i ortodoksyjny marksizm rosyjski.
Trzeci to zmiany w ogólnej sytuacji geopolitycznej i ekonomicznej określającej warunki rozwoju zarówno ruchu komunistycznego jak i antykultury.

Dopiero zestawienie tych trzech wątków wyjaśnia dominująca pozycję, jaką - po nieustannych klęskach - antykultura zajęła w życiu setek milionów ludzi na kilku kontynentach.

NARODZINY 1923

Za symboliczną datę narodzin antykultury należy uznać datę powołania do życia w 1923 r. Instytutu Badań Społecznych przy Uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem – kolebki tzw. szkoły frankfurckiej. Jest to data w tym sensie symboliczna, że otwiera okres poszukiwań nowych rozwiązań, jednak powstanie pierwszej na świecie placówki akademickiej powołanej specjalnie do rozwijania ideologii marksistowskiej stworzyło ramy organizacyjne umożliwiające systematyczną pracę teoretyczną, ale przede wszystkim zjawisku czysto ideologicznemu nadało status dyscypliny naukowej (to, o co usilnie zabiegał Engels) i umożliwiło marksistom wpływ na środowisko akademickie i studiującą młodzież. Powstanie IBS nie oznacza jednak, że jego fundatorzy i pracownicy mieli jakiekolwiek wyobrażenie na temat antykultury.

INSTYTUT BADAŃ SPOŁECZNYCH

Uniwersytet we Frankfurcie n/Menem powstał z połączenia różnych instytutów zakładanych na przełomie wieków ze środków bogatych przemysłowców i bankierów żydowskich (Wilhelm Merton (1848-1916 – Mettalgesellschaft), Emil Ladenburg (1822-1902 – Bankhaus Ladenburg), Hannah Louise Rothschild (1850-1892), Georg Speyer (1835-1902)). Uniwersytet powstał w 1914 r., a po I wojnie światowej przejął kadrę Uniwersytetu w Strasburgu. Uczelnia była programowo neutralna światopoglądowo i jako jedna z nielicznych nie miała wydziału teologicznego.
Przy Uniwersytecie we Fraknfurcie powołany został do życia w 1923 r., a towarty w 1924 r. Instytut Badań Społecznych. Była to pierwsza na świecie, finansowana ze środków prywatnych placówka akademicka poświęcona rozwijaniu ideologii marksistowskiej. Jej fundatorami byli niemiecko-argentyński handlarz zbożem Hermann Weil i jego syn Felix.

PIERWSZY MARKSISTOWSKI TYDZIEŃ ROBOCZY

Felix Weil studiował nauki polityczne na Uniwersytetach w Tybindze i we Frankfurcie gdzie zetknął się z ideami socjalizmu i marksizmu. Jeszcze przed otwarciem nowej siedziby Instytut Felix Weil sfinansował zorganizowaną przez niemieckiego komunistę Karla Korscha konferencję pn. „Pierwszy Marksistowski Tydzień Roboczy”, poświęconą „Sposobom rozwiązywania współczesnych problemów kryzysowych” ze szczególnym uwzględnieniem kwestii metodologicznych. Wzięli w niej udział m.in. węgierski marksista Gyorgy Lukacs, ww. Karl Korsch i rosyjsko-niemiecki komunista i agent KGB Richard Sorge (powieszony w czasie II wojny światowej w Japonii za szpiegostwo, a dopiero w 1964 r. odznaczony tytułem Bohatera Związku Radzieckiego).
Pierwsze dziesięciolecie działalności Instytutu było całkowicie jałowe. Jedynym brzemiennym w skutki działaniem było przygotowanie – we współpracy z moskiewskim Instytutem Marksa-Engelsa - zbiorowego wydania dzieł klasyków marksizmu (co zresztą wskazuje na to, że mimo wszystkich różnic związki między marksistami „pozakominternowskimi” a ojczyzną światowego proletariatu nie zostały zerwane). Jego pierwszym dyrektorem był Austriak Carl Grunberg, zwolennik teorii tzw. austromarksizmu i tej problematyce poświęcono cały wysiłek teoretyczny.

OKRES POSZUKIWAŃ 1923-1931

Pierwszych 10 lat działalności frankfurckiego IBS okazało się całkowicie jałowe. Przyczyną były kwestie pokoleniowe. Założycielami IBS byli marksiści pokolenia pamiętającego jeszcze czasy i postaci Marksa i Engelsa i ukształtowanego przez marksizm klasyczny. Przy całej „wywrotowości” programu i poglądów było to pokolenie ukształtowane przez kulturę XIX-wieczną, mówiąc wprost – byli to ludzie „kulturalni”. Dlatego w swoich poszukiwaniach nie wyszli oni poza ramy marksizmu klasycznego a ich rewolucyjny horyzont nie wykraczał poza hasła rewolucji społecznej.

AUSTROMARKSIZM

Podstawy austromarksizmu stworzył w 1904 r. austriacki socjaldemokrata Otto Bauer (1881-1938). Różnica między marksizmem klasycznym a austromarksizmem polegała na tym, że austromarksiści przewidywali wybuch rewolucji i wprowadzenie dyktatury proletariatu po zdobyciu przez socjalistów absolutnej większości w ramach systemu parlamentarnego. Teoria austromarksizmu zyskała znaczenie w 1918 r., z chwilą objęcia przez Bauera kierownictwa austriackiej partii socjaldemokratycznej. Austromarksizm nie rozwiązywał problemu, przed którym stanęli marksiści klasyczny (rewolucyjni), ponieważ obydwie doktryny zakładały zdobycie społecznego poparcia, ale nie wyjaśniały, jak to zrobić.
Program Instytutu uległ radykalnej zmianie, gdy w 1931 r. jego kierownictwo objął młody marksista Max Horkheimer (1895-1973). Horkheimer zgromadził w instytucie grupę słynnych później współpracowników (Erich Fromm, Theodor W. Adorno, Walter Benjamin, Herbert Marcuse, Friedrich Pollock), twórców tzw. szkoły frankfurckiej.
który stworzył możliwości pracy dla grupy filozofów i socjologów tworzących później tzw. szkołę frankfurcką. Jednym z nich był Erich Fromm. Fromm wprowadził do programu Instytutu koncepcję tzw. freudomarksizmu, stworzoną przez wiedeńskiego komunistę i psychoanalityka Wilhelma Reicha.

DALSZE LOSY INSTYTUTU

Po zamknięciu przez nazistów w 1933 r. Instytut kontynuował działalność jako część Columbia University w Nowym Jorku pod nazwą Institute of Social Research i wywarł ogromny wpływ na nowojorską New School of Social Research oraz na tzw. Uniwersytet na Wygnaniu. Dzięki możliwość wieloletniej, spokojnej pracy w okresie II wojny światowej i znacznej zwartości środowiska, wywarło ono najpierw wpływ na życie intelektualne Nowego Yorku i Kalifornii, a dopiero później na rozwój myśli europejskiej. Warto pamiętać, że w 1939 r. sama prostalinowska Komunistyczna Partia USA liczyła ok. 100.000 członków, a równie aktywne były grupy amerykańskich antystalinowskich trockistów i anarchistów.
Do Frankfurtu Instytut powrócił w 1951 r., ale wybijający się na czołową postać szkoły frankfurckiej Herbert Marcuse pozostał w USA, (podobnie jak Wilhelm Reich) i wywarł ogromny wpływ na formującą się Nowa Lewicę i na ideologię kontrkultury lat 60-tych.
Działalność frankfurtczyków koncentrowała się na dwóch tematach. Jednym był wprowadzony do tematyki instytutu przez Ericha Fromma freudomarksizm Wilhelma Reicha, drugim tzw. teoria krytyczna, czyli zrewidowana wersja marksowskiego materializmu dialektycznego. Podstawowa praca frankfurckiego freudomarksizmu pt. „Autorytaryzm i rodzina” przygotowana została pod kierunkiem Ericha Fromma jeszcze w 1935 r. i wydana rok później w Paryżu. Jego zwieńczeniem stała się przygotowana pod kierownictwem Theodore W. Adorno praca pt. „Osobowość autorytarna”. Założenia teorii krytycznej przedstawił Max Horkheimer w 1937 r. w pracy pt. „Teoria klasyczna i krytyczna” (Traditionelle und kritische Theorie), wydanej już po przeniesieniu Instytutu do USA. W latach 1944-47 Horkheimer i Adorno przygotowali wspólną pracę pt. Dialektyka Oświecenia”, dostosowującą teorię krytyczną do socjolektu demokratycznego.

/w opracowaniu/