KLASYCYZM
AKADEMIZM

François Rude 1784-1855
Antoine-Louis Barye 1796-1875
Jean-Baptiste Carpeaux 1827-1875
Pierre Louis Rouillard 1820-1881
Frederic Leighton 1830-1896

Auguste Rodin 1840-1917
Camille Claudel 1864-1943

W ciągu niemal całego XIX wieku klasycyzm dryfował w kierunku coraz bardziej wyrafinowanego, coraz bardziej jałowego akademizmu. Rzeźba, szczególnie rzeźba publiczna, od romantycznego monumentalizmu do sielankowego banalizmu nie miała już żadnego związku z rzeczywistością szybkiej industrializacji, kryzysu filozofii, zmian obyczajowości i konfliktów, które w ciągu kilku dziesięcioleci miały doprowadzić do wojny światowej.
Istotne zmiany przechodziła cała sztuka, ale rzeźba nie odnotowała przełomów, jakimi w malarstwie były dzieła Goyi, Turnera czy Courbeta. Wpływ postawy romantycznej miał się zaznaczyć dopiero w znacznie późniejszej sztuce i rzeźbie symbolistycznej.
Alternatywę dla monumentalnej rzeźby klasycystycznej (w wyidealizowanym wydaniu akademickim) stworzył Auguste Rodin, którego niepotrzebnie kojarzy się z impresjonizmem. Jego rzeźby, formalnie nawiązujące do ekspresyjnej sztuki Michała Anioła przekazują już zupełnie inne, nie-renesansowe treści. Nie ma w nich brutalnej, rozsadzającej marmur namiętności, jest natomiast dekadencka sensualność fin-de-siecle’u, a jego nonfinito, programowe nie kończenie dzieła stanowi podświadomą zapowiedź modernistycznego demontażu tradycji klasycznej sztuki. Technika stosowana przez Rodina uświadomiła jego następcom (o czym pisał już Leonardo da Vinci), że niedopowiedzenie, zaledwie naszkicowanie tematu może być wartością dzieła otwierającą pole do interpretacji i przenoszącą przekaz na wyższy poziom uogólnienia – jednym słowem – ku abstrakcji. Zestawienie Piety Rondanini Michała Anioła i Fantomu Rodina mówi samo za siebie.
Na Rodinie kończy się ważny rozdział historii rzeźby. Od Polimedesa i Antenora do Canovy i Thorvaldsena wszyscy rzeźbiarze byli realistami, ponieważ nawet rzeźbiąc diabła na kapitelu romańskiej kolumny wierzyli, że tak właśnie diabeł wygląda. Na tym polegał realizm. XIX-wieczni post-klasycyści robili wszystko, aby wyrzeźbiony przez nich koń był piękniejszy od prawdziwego konia. Na tym polegał akademizm.
W połowie XIX wieku w miarę spójna wizja świata zaczynała się rozpadać a rozwój rzeźby, jak i całej sztuka szła w różnych kierunkach.

IMPRESJONIZM
SYMBOLIZM

Medardo Rosso 1858-1928

Louis-Ernest Barrias 1841-1905
Wacław Szymanowski 1859-1930
Antoine Bourdelle 1861-1929
Konstanty Laszczka 1865-1956
Paolo Troubetzkoy 1866-1938
Xawery Dunikowski 1875-1964
Bolesław Biegas 1877-1954

Radykalne odejście od klasycyzmu zaproponowali impresjoniści, których dokonaniem było jeszcze nie rozbicie, ale rozmycie formy, odpowiadające zasadniczej zmianie postawy artystycznej. Dla impresjonistów nie była istotna prawda o przedmiocie (cała filozofia zwątpiła w możliwość odnalezienia takiej obiektywnej prawdy), ale jego stale zmieniający się, rozpływający obraz. Wywiedzenie nazwy impresjonizmu od słowa wrażenie ma sens głębszy niż mogłoby się wydawać. Jedynym źródłem wiedzy o świecie, a może nawet jedyną rzeczywistością są wrażenie ludzkich zmysłów.
Impresjonizm rzeźbiarski w wydaniu Madardo Rosso był przerażający, ponieważ w odróżnieniu od wdzięku impresjonizmu malarskiego, który szybko stał się manierą zaakceptowaną przez mieszczańskiego odbiorcę, proponował wizję świata wymykającego się kontroli umysłu – świata niestabilnego.
Zaczerpnięty od Buonarottiego rodinowski kontrast polerowanego i zgrubnie ciosanego marmuru oraz impresjonistyczne rozbicie bryły stworzyły nowy środek wyrazu dla rodzącego się ekspresjonizmu, w którym emocjonalne napięcie nie wynikało z konwulsyjnego gestu, ale z deformacji i faktury dzieła. Posługiwał się nim we wczesnych pracach Antoine Bourdelle, a znakiem rozpoznawczym uczynili symboliści. Ten kierunek rozwinęli artyści świadomi istnienia dzieł Kierkegaarda, Schopenhauera i Nietzschego, a więc twórców podstaw różnie definiowanego egzystencjalizmu, który z kolei jest niczym innym, jak zsekularyzowanym romantyzmem. Szczególnym zjawiskiem w sztuce światowej jest symbolizm polski, stanowiący połączenie młodopolskiego erotyzmu z niepodległościowo-martyrologicznym mesjanizmem. Wacław Szymanowski, Konstanty Laszczka, Bolesław Biegas, Paolo Troubetzkoy, Xawery Dunikowski.
Jednak koniec wieku XIX to przede wszystkim pierwsze próby podjęcia w innym już, nowocześniejszym języku tradycji wielkiej rzeźby klasycznej.

NOWY POCZĄTEK

Symbolizm przedstawiał egzystencjalistyczną, dekadencką wizję świata, w której nie było pierwiastków pozytywnych. Był czasami piękną, ale negatywną konstatacją. Nie po raz pierwszy i nie ostatni sztuka znalazła się w impasie. W takich sytuacjach zwykle dominują dwie postawy: według pierwszej sztuka zagubiła się tracąc z oczu wielką klasyczną tradycję i próbują do tej tradycji nawiązać, według drugiej ta wielka tradycja wyczerpała się do cna, jest w nowych czasach nieprzydatna, należy jej resztki usunąć robiąc miejsce dla sztuki zupełnie nowej.
Pierwszą postawę reprezentowali tzw. nowocześni klasycyści (modern classicism), którzy nowoczesnym językiem formalnym chcieli napisać na nowo antyczną tragedię. Uważali oni, że istota człowieka jest niezmienna, ma charakter transcendentalny i realizuje się w tworzonej przez wieki kulturze.
Drugą postawę reprezentowali tzw. moderniści lub pierwszej awangardy, którzy tym samym językiem chcieli pisać powieść o hałaśliwych maszynach, gwarnym mieście i szybkich samochodach. Uważali oni, że historia stworzyła nowego człowieka i postawiła go wobec problemów, które nie mają już żadnego związku z przeszłością, a zatem i jego sztuka nie może wyrastać z tradycji, ale musi być stworzona od podstaw.
I jedni i drudzy byli antyakademiccy i należeli do pokolenia oswojonego zarówno z prekubizmem Cezanne’a jak i symbolizmem Gauguina. Wszyscy żyli w czasach, gdy istniał już aparat rentgenowski (1896), Freud uczył psychoanalizy (1900), a Einstein formułował szczególną teorię względności (1905).

NOWOCZESNY KLASYCYZM

François Pompon 1855-1933
Aristide Maillol 1861-1944
Joseph Bernard 1866-1931
Rik Wouters 1882-1916

Gustav Vigeland 1869-1943
Ernst Barlach 1870-1938
Xawery Dunikowski 1875-1964
Libero Andreotti 1875-1933
Georg Kolbe 1877-1947

Charles Despiau 1874-1946
Carl Milles 1875-1955
Anna Huntington 1876-1973
Edward McCartan 1879-1947
Wilhelm Lehmbruck 1881-1919
Jose De Creeft 1884-1982
Howard Manship 1885-1966
William Zorach 1887-1966
Arturo Martini 1889-1947
Giacomo Manzù 1908-1991
Venanzo Crocetti 1913-2003

Nowocześni klasycyści – mówiąc w wielkim uproszczeniu – próbowali przedstawić starą (czyli wieczną) treść w nowej formie. Kwintesencją wiecznej treści była dla nich sztuka archaicznego antyku, a więc sztuka, która jeszcze nie poddała się złudnemu urokowi realizmu. Realizm bowiem dotyczy tego co bieżące, ulotne i zatraca to, co wieczne i ogólne. Rzeźba sumeryjska, egipska, perska i archaiczna rzeźba grecka w ich posągowości, hieratyczności, schematyzmie stanowiły punkt wyjścia. Tego samego szukano w rzeźbie romańskiej czy gotyckiej.
Nowy język nowoczesnych klasycystów wywodzi się zarówno z doświadczeń Cezannea (a więc geometryzacja i uproszczenie formy) jak z doświadczeń impresjonistów, którzy rozmyli formę destrukcyjną fakturą. To właśnie modernistyczna faktura i deformacja bryły stanowią ślad doświadczenia współczesnego człowieka interpretującego idealny schemat sztuki klasycznej.
Śpiącą muzę i Rzeźbę dla niewidomych Brancusiego dzielą trzy tysiące lat od cykladzkich idoli, ale wyglądają jak dzieła jednego artysty.
Przedstawiony schemat realizowany był w różny sposób w zależności od temperamentu, preferencji i indywidualnego stylu poszczególnych artystów i obejmował tak różne zjawiska jak dzieła Brancusiego, Barlacha, Lehmbrucka czy Manshipa, aż do artystów współczesnych, jak np. Giacomo Manzu czy William Zorach.
Nieszczęściem nowoczesnego klasycyzmu stało się wykorzystanie podobnych inspiracji do stworzenia estetycznej konwencji różnego typy socrealizmów. Po klęsce narodowego socjalizmu wszelkie nawiązania do klasycznych źródeł traktowano jako świadectwo skłonności "faszystowskich". Po klęsce komunizmu i socrealizmu skłonności takie nazywa się "totalitarystycznymi". Mimo upływu lat za przejaw totalitaryzmu uważa się wszystko, co przypomina ludzką sylwetkę i nie zostało pezynjmniej raz przejechane przez walec drogowy.

FRANÇOIS RUDE

François Rude, La Marseillaise (Odjazd ochotników), 1833, Łuk Triumfalny, Paryż

François Rude, Merkury wiążący sandał, 1834, Luwr

François Rude, Jeanne d'Arc écoutant ses voix , 1842, Luwr

ANTOINE-LOUIS BARYE

JEAN-BAPTISTE CARPEAUX

Jean-Baptiste Carpeaux, Taniec, Opera Paryska, 1869

Jean-Baptiste Carpeaux, The Fontaine de l'Observatoire, 1867-1874

Jean-Baptiste Carpeaux, Ugolino della Gherardesca, Petit Palais, Paris

PIERRE LOUIS ROUILLARD

"Cheval à la herse", 1877, Parvis du Musée d'Orsay

FREDERIC LEIGHTON

Atleta walczący z pytonem, 1888-1891

The Sluggard, 1890, Victoria Gallery & Museum

AUGUSTE RODIN

Auguste Rodin, Mieszczanie z Calais, 1884-1886

Auguste Rodin, Adam

Auguste Rodin, Pocałunek, 1890

Auguste Rodin, Myśliciel 1902

Auguste Rodin, Danaide, 1885

Auguste Rodin, Vicotr Hugo, 1909

Auguste Rodin, Katedra, 1908

Auguste Rodin, Fantome

Auguste Rodin, Age of Bronze 1877

Auguste Rodin, Centaur

Auguste Rodin, Kupid i Psyche

Auguste Rodin, Trzy cienie

Auguste Rodin, Wieczna Wiosna, 1894

CAMILLE CLAUDEL

Vertumnus Pomona?, 1905

Young Girl with a Sheaf, 1890

MEDARDO ROSSO

Medardo Rosso, b.t.

Medardo Rosso, b.t.

Medardo Rosso, b.t.

Medardo Rosso, b.t.

Medardo Rosso, b.t.

Medardo Rosso, b.t.

Medardo Rosso, Chory chłopczyk

Medardo Rosso, b.t.

Medardo Rosso, Consierge, 1883

LOUIS-ERNEST BARRIAS

Le Serment de Spartacus, Jardin des Tuileries,Paris

WACŁAW SZYMANOWSKI

Chopin, 1927, Łazienki Warszawskie

Macierzyństwo, 1902

Kariatydy

ANTOINE BOURDELLE

Bras et main, Tarn-et-Garonne. 1870-1871

Centaur, 1914

Monument Mickiewicza, 1917

Adam

Herkules

Owoc

Rodin

Safona

Ingres

KONSTANTY LASZCZKA

Kobieta, 1905

Kopiernik, Mickiewicz, 1910

Niewolnica, 1910, Chochlik, 1926

Opuszczony, 1934

PAOLO TROUBETZKOY

PrincessGagarina with her daughter Marina, 1898

Children, 1900

Friends, 1901

Isaac Levitan, 1899

Sergei Witte with his setter, 1901

BOLESŁAW BIEGAS

Pierwotni ludzie, 1903; Bach, 1904

Siła myśli